U sąsiada trawa jest bardziej zielona? W tym przypadku tak. Choć niemiecki rynek pracy mierzy się ze swoimi wyzwaniami, pracownicy posiadający dzieci mogą korzystać z szerokiego wsparcia państwa niemieckiego i pracodawców. Państwo zdaje sobie sprawę z konieczności zmian na rynku pracy w stronę ułatwiającą godzenie ról życiowych. Badania to potwierdzają – pracującym rodzicom żyje się w Niemczech coraz lepiej. A Niemieckie miasta rokrocznie wygrywają rankingi na najbardziej przyjazne miejsca do życia dla rodzin na świecie.

Czego warto byłoby nauczyć się od naszych zachodnich sąsiadów? Chętnie przeniosłabym na nasz grunt następujące trzy przesłania. Po pierwsze. W licznych niemieckich publikacjach panuje dość powszechne przekonanie, że balans pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym silnie wpływa na poczucie szczęścia. A szczęście wpływa pozytywnie na efektywność naszej pracy, naszą lojalność wobec pracodawców i dobrostan rodziny. Chcemy mieć szczęśliwe społeczeństwo? Musimy dążyć, zarówno na szczeblu centralnym jak i lokalnym – w przedsiębiorstwach, do stwarzania warunków sprzyjających łączeniu ról. Po drugie. Najlepsza polityka personalna wspierająca rodziców nie będzie działała bez przekonania o jej zasadności kadry zarządzającej. Wrażliwość na potrzeby rodziców musi być wpisana w kulturę organizacyjną, w DNA firmy. Bo to od menedżerów w dużej mierze zależy jak pracownicy postrzegają przyjazność przedsiębiorstwa i czy będą korzystali z oferowanego wsparcia. Po trzecie elastyczność elastyczność elastyczność. Niemcy są jednymi ze światowych liderów jeśli chodzi o dostępność pracy na fragment etatu. Zyskują na popularności również takie rozwiązania jak praca zdalna, zadaniowy czas pracy, czy wywodzący się ze Stanów Zjednoczonych job sharing. Bo czego jak nie elastyczności potrzebują pracujący rodzice najbardziej na świecie?

Kobiety i mężczyźni na rynku pracy

W Niemczech żyje 8,2 miliona rodzin.[1] Wskaźnik urodzeń (liczba dzieci na kobietę) kształtował się w 2019 roku na poziomie 1,54, co plasuje naszych zachodnich sąsiadów w okolicach średniej dla Unii Europejskiej – 1,55 (2018)[2].

Niemki należą do grupy najbardziej aktywnych zawodowo Europejek (72,1%). Wyżej plasują się tylko Szwedki (76%), Holenderki (72,8%) i Dunki (72,6%)[3]. Dla porównania wskaźnik zatrudnienia mężczyzn wynosi 8 punktów procentowych więcej. Dużo? Wiele zależy od punktu odniesienia. Jeszcze 30 lat temu różnica ta wynosiła 26 punktów procentowych.

Mimo postępującemu równouprawnieniu kobiety w Niemczech zarabiają mniej niż mężczyźni. Wynika to w dużej mierze z nierównomiernego zaangażowania obu płci w nieodpłatne obowiązki domowe. Zajęcia bez wynagrodzenia zajmują 45% czasu pracy kobiet, podczas gdy w przypadku mężczyzn jest to 28%[4]. Bardzo powszechnym rozwiązaniem, umożliwiającym kobietom łączenie obowiązków domowych z aktywnością zawodową jest praca na fragment etatu. W Europie tylko Holandia znacząco wyprzedza Niemcy pod kątem powszechności krótszych godzin pracy wśród kobiet.

Wykres 1. Wymiar etatu wśród rodziców niepełnoletnich dzieci w podziale na płeć (2019)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://de.statista.com/statistik/daten/studie/38796/umfrage/teilzeitquote-von-maennern-und-frauen-mit-kindern/#professional, 13.11.2020

Według danych Federalnego Urzędu Statystycznego aktywność zawodowa jest znacząca pośród mam niepełnoletnich dzieci. W 2018 roku wynosiła on 73,9% i była o 8,5 punktów procentowych wyższa niż 10 lat wcześniej.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie https://de.statista.com/infografik/19121/erwerbstaetigenquote-von-muettern-und-vaetern-in-deutschland/, 13.11.2020

Należy przy tym zaznaczyć, że te dosyć wysokie statystyki nabijane są przez mamy starszych dzieci. Przyglądając się sytuacji kobiet z dziećmi poniżej lat trzech, wygląda ona inaczej. Dominuje model rodziny z niepracującymi mamami, w których ojcowie utrzymują całą rodzinę. W przypadku 24% par – mama podejmuje pracę na fragment etatu, przy pełnoetatowym zaangażowaniu ojca. Tylko w 8% przypadków obie strony pracują na pełen etat, a w 3% to kobiety wchodzą w rolę głównej osoby finansującej życie rodziny.

Wykres 2. Aktywność zawodowa rodziców dzieci poniżej lat 3

Źródło: https://www.welt.de/wirtschaft/karriere/article162649167/So-hart-schlaegt-die-Teilzeit-Falle-bei-Muettern-zu.html

Jak państwo wspiera pracujących rodziców?

Rząd niemiecki wspiera dlatego od lat rodziny, oferując im między innymi[5]:

• Urlop rodzicielski (Elternzeit)

Urlop rodzicielski to w Niemczech możliwość zrobienia przerwy w wykonywaniu zawodu, aby zająć się dzieckiem. Można wziąć go w całości w ciągu pierwszych 3 lat życia dziecka lub w częściach do momentu skończenia przez dziecko 8 lat. Urlop nie musi oznaczać całkowitej rezygnacji z wykonywania obowiązków służbowych, można zdecydować się na skrócenie godzin pracy. Pracownicy korzystają z ochrony przed zwolnieniem podczas urlopu rodzicielskiego oraz mają prawo do powrotu do poprzednich godzin pracy po jego upływie. Utracony dochód w trakcie przerwy na opiekę nad dzieckiem można uzupełnić zasiłkiem rodzicielskim.

• Zasiłek rodzicielski

Podstawowy zasiłek rodzicielski można otrzymywać maksymalnie przez 14 miesięcy po urodzeniu dziecka. Zasiłek można podzielić dowolnie pomiędzy rodzicami, przy czym jeden rodzic może pobierać zasiłek przez maksymalnie 12 miesięcy. Wysokość zasiłku wyliczana jest na podstawie średniego wynagrodzenia w ciągu 12 miesięcy przed narodzinami dziecka i wynosi 65% przychodów netto (maksymalnie 1800 EUR). Dla osób zarabiających poniżej 1000 Euro miesięcznie, stawka zasiłku może wynosić nawet 100%.

• Kindergeld

Niemcy posiadają odpowiednik naszego 500+. Od1 lipca 2019 roku rodziny otrzymują miesięcznie 204 Euro na pierwsze i drugie dziecko, 210 Euro na trzecie i 235 Euro na każdego kolejne.

• Ulgi podatkowe

Koszty opieki nad dzieckiem, tj. koszty przedszkola lub opiekunki, można odliczyć od podatku. Państwo pozwala na odliczenie 2/3 kosztów opieki, przy czym suma nie może przekraczać 4000 Euro na każde dziecko.

Dodatkowe wsparcie przysługuje rodzinom o niższych dochodach, rodzicom samotnie wychowującym dzieci oraz tym, którzy opiekują się dziećmi niepełnosprawnymi.

Dobra praktyka – wsparcie państwa w powrocie na rynek pracy po długotrwałej nieobecności   

Rodzice po wieloletniej nieobecności na rynku pracy w Niemczech mogą liczyć na wsparcie państwa w tym zakresie. Federalne Ministerstwo ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży oraz Federalna Agencja Pracy powołały do życia program „Perspektive Wiedereinstieg”[6], którego celem jest pomoc w powrotach na rynek pracy. W poszczególnych landach utworzono punkty, do których może zgłosić się każdy chętny do podjęcia aktywności zawodowej po przerwie. Każdy przypadek traktowany jest w indywidualnie. I tak kobiety i mężczyźni w monachijskim power_m[7] mogą wziąć udział np.: w konsultacjach z doradcami zawodowymi, warsztatach grupowych definiujących potencjał każdego uczestnika, kursach dot. obsługi komputera, czy zarządzania czasem, a także skorzystać z doradztwa finansowego.

Dodatkowo niektóre kraje związkowe oferują bony na kursy i szkolenia zwiększające kompetencje, a Federalna Agencja Pracy dofinansowuje koszty związane z poszukiwaniem pracy, dopłacając do kosztów podróży na rozmowy kwalifikacyjne, zakupu nowych ubrań roboczych, czy opieki nad dzieckiem koniecznej do wzięcia udziału w rekrutacjach.

Niemiecki tata na urlopie rodzicielskim

Pomimo możliwości równomiernego rozłożenia urlopu rodzicielskiego pomiędzy matki i ojców, to kobiety wykorzystują w większości okres przerwy w karierze na opiekę nad dzieckiem. Aktualnie obowiązujące rozwiązania dotyczące dzielenia urlopu rodzicielskiego i zasiłku, wprowadzono w Niemczech w 2007 roku. Około 3 % ojców decydowało się wówczas na skorzystanie z tego przywileju. Według badań Niemieckiego Instytutu Badań Ekonomicznych (DIW) w 2017 odsetek ojców pobierających zasiłek rodzicielski wzrósł do 37%[8]. Przy czym prawie 72% ojców przebywało na zasiłku tylko 2 miesiące, a więc minimalny okres umożliwiający wydłużenie pobierania świadczeń z 12 do 14 miesięcy. Przyczyny takie stanu rzeczy? Znamy je doskonale z naszego podwórka. To mężczyźni są najczęściej głównymi żywicielami w rodzinach. Nie wnioskują oni o przerwę w pracy na opiekę nad dzieckiem, ponieważ obawiają się finansowych konsekwencji dla rodziny, a także negatywnego wpływu na rozwój ich kariery. Kolejnym podawanym powodem był organizacyjny trud pracodawcy w przygotowaniu zastępstwa na czas nieobecności mężczyzny w pracy. Jednocześnie 79% ankietowanych ojców chciałoby mieć więcej czasu dla rodziny, a jedna trzecia chętnie podjęłaby pracę na fragment etatu.[9]

A jak przedsiębiorstwa wspierają rodziców?

Niemcy wychodzą z prostego założenia. Jeśli rodzinom ma się żyć dobrze, jeśli matki i ojcowie mają być zadowoleni z życia, niezbędny jest balans pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym. I w tym miejscu ogromną rolę odgrywają firmy. Liczne publikacje podkreślają, że kluczem do sukcesu nie są poszczególne udogodnienia dla rodziców, a kreowanie kultury organizacyjnej przyjaznej rodzinom.

W opublikowanym w 2019 roku przez Ministerstwo Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży badaniu „Kultura korporacyjna przyjazna rodzinie”[10] 66% zatrudnionych ocenia swoich pracodawców jako przyjaznych, przy czym 24% mówi o swoich firmach jako bardzo przyjaznych, a 44% klasyfikuje je jako raczej przyjazne. Czym charakteryzują się firmy prawdziwie przyjazne rodzicom? Zdaniem badaczy podstawą jest kultura zarządzania, która uwzględnia interesy rodziców. Jest to kluczowy czynnik sukcesu, ponieważ to menedżerowie mają znaczący wpływ na faktyczną dostępność informacji o ofercie polityki personalnej i dostępie do poszczególnych jej elementów. A więc to oni w dużej mierze kształtują postrzeganie firmy jako przyjaznej lub nie rodzinie.

Niemcy są jednym ze światowych liderów jeśli chodzi o możliwości elastycznej organizacji pracy. Jednocześnie widać, że rozwiązania te nieustannie zyskują na popularności. W rezultacie prawie 9 na 10 pracowników twierdzi, że ich godziny pracy można dobrze połączyć z obowiązkami rodzinnymi i społecznymi poza pracą. W przypadku firm o kulturze korporacyjnej wyraźnie przyjaznej rodzinie odsetek ten wynosi około 97 procent.

Przyjrzyjmy się konkretom. Jakie dokładnie formy wsparcia rodziców oferują niemieckie przedsiębiorstwa?

Tabela 1. Odsetek przedsiębiorstw oferujących poszczególne wybrane formy wsparcia rodziców[11]

	2015	2018
Elastyczna organizacja pracy
Praca w niepełnym wymiarze etatu	89,3%	91,5%
Indywidualnie ustalone godziny pracy	75,9%	80,9%
Elastyczne godziny pracy	68,2%	70%
Praca zadaniowa	46,9%	47,5%
Praca w dowolnej lokalizacji	36,8%	42,8%
Elastyczne godziny pracy do zrealizowania w ciągu roku	23,6%	25,9%
Jobsharing	14,2%	17%
Urlopy rodzicielskie i wsparcie rodziców
Specjalne uwzględnianie potrzeb rodziców dotyczące np. planowania urlopów wypoczynkowych czy godzin spotkań wewnętrznych	84,4%	84,4%
Zatrudnianie w niepełnym wymiarze w trakcie urlopu rodzicielskiego	63,7%	72,6%
Wyraźne zachęcanie pracowników płci męskiej do korzystania z urlopu rodzicielskiego	13,9%	23,6%
Wsparcie w opiece nad dziećmi
Zwolnienie z pracy z powodu choroby dzieci, które wykracza poza regulacje prawne	38%	46,3%
Dodatkowe wsparcie w opiece nad dziećmi (na przykład finansowe)	15,7%	18,6%
Możliwości pobytu dzieci w firmie	5,3%	11,4%
Tymczasowa opieka nad dzieckiem / opieka wakacyjna	4,8%	8,2%
Porady / Wsparcie w obowiązkach domowych
Udzielanie porad dotyczących rozwiązań przyjaznych rodzinie (np. praca w niepełnym wymiarze godzin podczas urlopu rodzicielskiego)	23,2%	29%
Wsparcie organizacyjne lub finansowe  usług związanych z prowadzeniem domu (np. sprzątanie, prasowanie, usługi odbioru)	6,8%	7,7%

 

[1] https://bnn.de/nachrichten/deutschland-und-welt/82-millionen-familien-mit-kindern-2019-in-deutschland, 13.11.2020

[2] https://www.destatis.de/DE/Presse/Pressemitteilungen/2020/07/PD20_282_122.html;jsessionid=E5094FEE538A223D5C9AF1B221B31302.internet8742, 13.11.2020

[3] https://aleo.com/pl/blog/kobiety-w-biznesie, 13.11.2020

[4] https://www.dw.com/pl/rynek-pracy-w-niemczech-kobiety-doganiaj%C4%85-m%C4%99%C5%BCczyzn-ale-nie-w-zarobkach/a-52541690, 13.11.2020

[5] https://www.bmfsfj.de/bmfsfj/themen/familie/familienleistungen, 13.11.2020

[6] https://www.perspektive-wiedereinstieg.de/, 13.11.2020

[7] https://www.power-m.net/, 13.11.2020

[8] https://www.spiegel.de/karriere/studie-des-diw-vaeter-meiden-elternzeit-wegen-beruflicher-und-finanzieller-nachteile-a-1284051.html, 13.11.2020

[9] Dr D. Juncke, J. Braukmann, A. Heimer, Väterreport. Vater sein in Deutschland heute, Bundeminiterium fuer Familie, Senioren, Frauen und Jugend, 2018

[10] Bundesfamilienministerium, Roland Berger GmbH, Familienfreundliche Unternehmenskultur. Der entscheidende Erfolgsfaktor für die Vereinbarkeit von Familie und Beruf, 2019

[11] A. Hammermann, J. Schmidt, O. Stettes, Unternehmensmonitor Familienfreundlichkeit, Institut der deutschen Wirtschaft Köln, 2019