Prawa kobiet związane z macierzyństwem są omawiane bardzo często. Powodem tego jest fakt, iż to głównie one zajmują się dzieckiem po porodzie lub gdy są one chore. Jednak z biegiem czasu to bardzo się zmienia i coraz więcej mężczyzn wyraża chęć, by również zajmować się swoimi pociechami. Dyrektywa work-life balance również będzie miała wpyw na zaangażowanie mężczyzn w opiekę nad dzieckiem. Z myślą o takich właśnie ojcach powstał ten artykuł. Jednak czy pracujący ojcowie mają takie same prawa jak pracujące mamy? Przeczytaj i sprawdź, jakie prawa przysługują w związku z tacierzyństwem?

Zwolnienie od pracy tytułem urodzenia dziecka

Przede wszystkim należy wskazać, iż każdemu świeżo upieczonemu tacie przysługują dwa dni płatnego wolnego z okazji urodzenia dziecka a pracodawca jest obowiązany ich udzielić.

Urlop ojcowski

Kodeks pracy gwarantuje każdemu ojcu zatrudnionemu na umowie o pracę, prawo do 2 tygodniowego urlopu ojcowskiego. Urlop ten można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia. Można go wykorzystać jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. By z niego skorzystać, należy złożyć wniosek w terminie 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego.

Urlop ojcowski przysługuje bez względu na to, czy mama dziecka pracuje czy nie. Jest to uprawnienie przysługujące każdemu ojcu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę i jest on urlopem płatnym.

* W dyrektywie work-life balance urlop ojcowski jest uwzględniuony jako konieczny, na szczęście w Polsce jest już on dostępny 🙂

Macierzyński dla taty

Kobieta może po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego z niego zrezygnować i przekazać pozostałą część urlopu ojcu. Wobec czego, ojcowie mogą skorzystać z 6 tygodni tzw. urlopu tacierzyńskiego, jeśli przy jednym porodzie urodziło się jedno dziecko. Jeżeli zaś przy jednym porodzie urodziło się więcej niż jedno dziecko, urlop macierzyński, a tym samym tacierzyński ulega odpowiednio zwiększeniu. Urlop tacierzyński w przeciwieństwie do urlopu ojcowskiego przysługuje wtedy, gdy oboje rodzice są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Urlop tacierzyński jest także urlopem płatnym, przysługuje za niego ,,zasiłek tacierzyński’’.

Istotną kwestią dla wielu ojców, którzy zdecydują się na urlop tacierzyński, może być kwestia powrotu do pracy po jego zakończeniu. Pracodawca ma obowiązek dopuszczenia pracownika – ojca po zakończeniu urlopu tacierzyńskiego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.

Część macierzyńskiego dla ojców

Ojcom przysługuje, w przypadku rezygnacji przez matkę dziecka, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek ojca o wykorzystanie pozostałej części urlopu macierzyńskiego.

Ojcom przysługuje także prawo do części urlopu macierzyńskiego w przypadku, gdy matka dziecka przerwie pobieranie zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, odpowiadającego okresowi, w którym matka dziecka przebywa w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej osobiste sprawowanie opieki na dzieckiem.

W przypadku śmierci matki dziecka w trakcie urlopu macierzyńskiego albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, ojcom również przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki dziecka.

Prawo do części urlopu macierzyńskiego przysługuje także ojcom dzieci, które zostały porzucone przez matki w czasie urlopu macierzyńskiego albo w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego. Przysługuje ono nie wcześniej niż po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie.

Urlop rodzicielski

Ojcowie mają również prawo do urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski przysługuje po urlopie tacierzyńskim. Może z niego skorzystać zarówno sam ojciec lub sama matka, jak i oboje rodziców razem. Jego wymiar jest zależny tak samo jak urlop macierzyński od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie. W przypadku urodzenia jednego dziecka wynosi on 32 tygodnie. Natomiast w przypadku urodzenia dwójki lub więcej dzieci przy jednym porodzie wynosi on 34 tygodnie. Warto pamiętać, że jeśli oboje rodziców będą korzystać z urlopu rodzicielskiego, to łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć 32 lub 34 tygodni. Urlop rodzicielski udzielany jest jednorazowo lub nie więcej niż w 4 częściach. Nie ma obowiązku wykorzystywania urlopu rodzicielskiego w całości. Jednak minimalnie musi on trwać 8 tygodni.

Urlop rodzicielski można wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. By z niego skorzystać, należy złożyć wniosek 21 dni przed jego rozpoczęciem. Z tego urlopu ojcowie mogą zrezygnować w każdym czasie i wrócić do pracy za zgodą pracodawcy. Istotnym uprawnieniem związanym z urlopem rodzicielskim jest możliwość łączenia korzystania z urlopu rodzicielskiego z pracą. Należy tylko pamiętać, że wymiar czasu pracy nie może być wyższy niż połowa pełnego wymiaru. W takiej sytuacji wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez ojca w trakcie korzystania z urlopu lub jego części.

Po zakończeniu urlopu rodzicielskiego również – tak jak i po zakończeniu urlopu tacierzyńskiego – przysługuje prawo do powrotu do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.

* W sierpniu 2022 ma zostać wprowadzona dyrektywa work-life balance, która przewiduje 2 miesiące urlopu rodzicielskiego tylko dla ojców. To ważna zmiana, warto być na nią przygotowanym. Poczytaj, jakie może mieć konsekwencje TUTAJ.

Urlop wychowawczy

Również i ten urlop jest uprawnieniem, z którego mogą skorzystać ojcowie. Warunkiem skorzystania z niego jest zatrudnienie na podstawie umowy o pracę co najmniej 6 miesięcy. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z wymiaru 36 miesięcy. Co ważne, prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Z tego urlopu, tak jak i z urlopu rodzicielskiego, mogą korzystać jednocześnie oboje rodziców.

Wtedy łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekroczyć wymiaru 36 miesięcy. Urlop wychowawczy – analogicznie jak urlop rodzicielski – jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu i jest udzielany w nie więcej niż 5 częściach. W trakcie urlopu wychowawczego ojcowie także mogą podjąć pracę. Należy jednak pamiętać, iż podstawowym celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Jeżeli pracodawca poweźmie wiadomość, iż pracownik zaprzestał takowej opieki, będzie mógł wezwać ojca do stawienia się do pracy we wskazanym przez siebie terminie. Nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. Ojcowie mogą zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie – za zgodą pracodawcy lub po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Warto pamiętać, że ten urlop jest bezpłatny.

Obniżenie wymiaru czasu pracy

Ojcom, którzy mają prawo do urlopu wychowawczego, przysługuje uprawnienie do obniżenia wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu w okresie, zamiast urlopu wychowawczego. W tym celu należy złożyć stosowny wniosek do pracodawcy na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym czasie pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Co istotne, decyzja w sprawie wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik – ojciec będzie wykonywał pracę, oraz o okresie, w którym będzie korzystał z obniżonego wymiaru czasu pracy, zależy wyłącznie do niego, a pracodawca ma obowiązek zaakceptować takowy wniosek.

Wnioskowany przez ojca wymiar czasu pracy nie może być jednak niższy niż 1/2 etatu. Z tego uprawnienia można skorzystać tylko w okresie, w którym pracownik – ojciec jest uprawniony do urlopu wychowawczego. Korzystanie z tego uprawnienia jest możliwe nie tylko w przypadku opieki nad małym dzieckiem w wieku do lat 6, ale – w związku z niepełnosprawnością dziecka – również do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. W przypadku tego uprawnienia – w przeciwieństwie do urlopu rodzicielskiego i wychowawczego, może z niego korzystać tylko jedno z rodziców. Oczywiście należy pamiętać, że obniżenie wymiaru czasu pracy powoduje proporcjonalne zmniejszenie przysługującego wynagrodzenia.

Zwolnienie od pracy z tytułu wychowywania dziecka do lat 14

Ojcom przysługuje również prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego w związku z wychowywaniem dziecka do lat 14. Za ten czas pracownik – ojciec zachowuje prawo do wynagrodzenia. O sposobie korzystania z tego zwolnienia według miary: godziny albo dni pracy, decyduje pracownik w pierwszym wniosku złożonym w danym roku kalendarzowym. To uprawnienie także przysługuje obojgu rodzicom. Jednakże, gdy oboje są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, może z niego skorzystać tylko jedno z nich. Z tego uprawnienia można skorzystać tylko w danym roku kalendarzowym, gdyż nie przechodzi ono na następny rok kalendarzowy ani lata późniejsze. Ojcowie mogą korzystać z tego uprawnienia we wskazanym przez siebie terminie.

* Dyrektywa work-life balance daje prawo do 5 dni zwolnienia z pracy z tytułu wychowywania dziecka czy osobyb zależnej.

Inne prawa

Ojców opiekujących się dzieckiem bądź dziećmi do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez ich zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegować poza stałe miejsce pracy. Te uprawnienia przysługują obojgu rodzicom. Jednak, gdy oboje są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, może z niego skorzystać tylko jedno z nich.

Podsumowanie

Pojawienie się w rodzinie nowego członka rodziny jest bardzo ważnym wydarzeniem. W tych pierwszych dniach i nie tylko chce uczestniczyć co raz więcej ojców. W związku z tym ważne jest, by ojcowie znali swoje prawa. Mam nadzieje, że mój artykuł pomoże rozwiać wiele wątpliwości i odpowiedzieć na ważne pytania przyszłych ojców oraz tych, którzy mają już przyjemność nimi być.

autor: Marta Olkowicz, Młodszy Prawnik w Kancelarii Kopeć Zaborowski

*Do 2 sierpnia 2022 Polska ma obowiązek dostosować swoje przepisy do dyrektywy work-life balance. Zaktualizujemy wtedy informacje dotyczące praw ojców.